នៅក្នុងអតីតព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជាពិសេសសម័យចេនឡាពីចុងសតវត្សទី៦ ដល់សតវត្សទី៨ វិស័យស្ថាបត្យកម្មមានភាពលូតលាស់គួរឲ្យស្ងប់ស្ងែងក្រែលែង ។ ក្នុងនោះស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទ ដែលជាសំណង់សាសនាដ៏ពិសិដ្ឋបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ ដូចករណីក្រុមប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ដែលបានសាងសង់ឡើង ដើម្បីឧទ្ទិសដល់លទ្ធិព្រហ្មញសាសនា ជាពិសេសគណសិវ និងវិស្ណុនិយម ។
ក្រុមប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ ស្ថិតនៅខាងស្តាំ ហើយឆ្ងាយពីដងផ្លូវលំ ទៅកាន់ក្រុមប្រាសាទតាមាន ប្រមាណជា៦០០ម៉ែត្រ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ក្រុមប្រាសាទខាងលើនេះក៏ស្ថិតនៅមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីក្រុមប្រាសាទមួយក្រុមទៀត ដែលមានឈ្មោះថា ក្រុមប្រាសាទរបងរមាស ពោលគឺត្រឹមតែ១០០ម៉ែត្រ នៅទិសត្បូងឆៀងខាងកើតតែប៉ុណ្ណោះ ។ នេះបើតាមការប៉ាន់ស្មានរបស់យើងនៅឆ្នាំ១៩៩៤-១៩៩៥ ក្នុងខណៈ ដែលទីតាំងនៃក្រុមប្រាសាទទាំងនោះ មិនទាន់ត្រូវបានឆ្ការនៅឡើយដោយអភិរក្សដ្ឋានអង្គរ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក អួង វន ។ មាន យើងជាអ្នកទទួលបន្ទុកខាងផ្នែកការពារបេតិកភណ្ឌជាតិ ។
តើឈ្មោះនៃក្រុមប្រាសាទគ្រប់លក្ខណ៍ខាងលើនេះ ដែលជារួមមានសំណង់ស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទបុរាណទាំងអស់ចំនួន៦គឺ K9, K11, K12, K13 និង K16 នោះ មានអត្ថន័យយ៉ាងដូចម្តេច ហើយមានប្រភពមកពីណាដែរ ។
ប្លង់ក្រុមប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខ និង ចម្លាក់នាងយមុនា នៅប្រាសាទ K.10 ឬ F (Cf. Bruno Bruguier, Juliette Lacroix, 2010. Sambor Prei Kuk et le bassin du Tonl– Sap, Guide arch–ologique du Cambodge, Tome II)
ជាបឋមអ្វីដែលគួរកត់សម្គាល់ គឺថា តាំងពីបុរាណកាលមក ប្រជាជនខ្មែរដែលរស់នៅតាមភូមិស្រុក ក្នុងព្រះរាជណាចក្រកម្ពុជា ពិសេសក្បែរប្រាសាទបុរាណបាក់បែក បានយកឈ្មោះរបស់មនុស្ស ទេវតា រុក្ខជាតិ ភ្នំ ឬពណ៌ ជាដើម ដើម្បីតាំងឈ្មោះ ឲ្យប្រាសាទយ៉ាង ច្រើនដែលធ្វើឲ្យអ្នកមានការចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង ។ ដូចនេះតាមរយៈការស្រាវជ្រាវក៏ដូចការស៊ើបសួរព័ត៌មានពីអ្នកស្រុកកន្លងមក (១៩៩៣-១៩៩៧) បានឲ្យដឹងថា ឈ្មោះ ប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ខាងលើនេះ មិនមែនជារឿងចៃដន្យកើតឡើងដោយខ្លួឯង ។ ក៏ប៉ុន្តែជាប់ពាក់ ព័ន្ធទៅនឹងជំនឿសាសនាបែបព្រហ្មណ៍និយមទៅវិញ ។ បើនិយាយម្យ៉ាងទៀត ការតាំងឈ្មោះស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ ដូច្នេះហាក់ដូចជាសមស្របទៅនឹង បរិបទវប្បធម៌របស់ប្រជាជនខ្មែររស់នៅទីនោះ ដែលពីមុនបានកាន់លទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា ដើម្បីងាយស្រួល និងសម្គាល់លក្ខណៈរបស់ប្រាង្គ ប្រាសាទទាំងនោះ ស្របតាមនិន្ននាការមនោគមវិទ្យាសាសនា ។ ខាងលើនេះ គឺការប៉ាន់ស្មានក្នុងដំណាក់កាលដំបូង ដែលបន្ទាប់មកក៏ត្រូវ បានគូសបញ្ជាក់តាមរយៈរបកគំហើញខាង បុរាណវិទ្យា គឺរូបចម្លាក់ ។ សូមរំលឹកថា ឈ្មោះប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ គឺជាឈ្មោះសំដៅទៅ លើព្រះអាទិទេព ភេទស្រីមួយអង្គ ដែលគេបានធ្លាក់នៅលើស៊ុមទ្វារថ្មនៃប្រាសាទ K10 ដែលជាប្រាសាទសំខាន់ជាងគេក្នុងបណ្តា ប្រាសាទនានា ដោយមានហោត្រៃពីរ ឆ្វេង ស្តាំ អមសងខាង ។ តួនាទីចម្បងរបស់ប្រាសាទនេះក៏ត្រូវបានបង្ហាញ ឬឆ្លុះបញ្ចាំងតាមរយៈអត្ថបទ សិលាចារឹក ដ៏វែងមួយជាភាសាសំស្ក្រឹតចារលើសសរស្តម្ភខាងជើងនៃប្រាសាទដែលមានមុខបែរទៅទិសខាងកើតដែរ ។ ត្រង់នេះ បើធ្វើការពិចារណា គេនឹងឃើញថា ការតាំងឈ្មោះបែបនេះ ក៏ដោយសារតែចម្លាក់ខាងលើនេះ ដែលតំណាងឲ្យព្រះ នាងយមុនា ឬព្រះនាងគង្គាមកពី ឥណ្ឌាដែលជាទេពធីតានៃទន្លេបឹងបួរប្រកបដោយគុណសម្បត្តិគ្រប់ប្រការ ឬគ្រប់ លក្ខណៈ ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ការតាំងឈ្មោះនៃក្រុមប្រាសាទឥដ្ឋនាសម័យបុរេអង្គរ ខាងលើនេះ ត្រូវបានអនុវត្តន៍ឡើងដោយសារ តែជំនឿលើព្រះបារមីជ័យចេស្តារបស់ព្រះអាទិទេពភេទស្រីដែរ ។ ព្រោះប្រជាជនខ្មែរតាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ តែងតែគោរពបូជា ព្រះអាទិទេពអង្គនេះ ដែលក្រៅពីសោភ័ណភាព ឬសម្រស់ និង ចរិយាសម្បត្តិឥតខ្ចោះរបស់ស្ត្រីភេទ ដែលជាតម្លៃសកលនោះ ព្រះនាងក៏តំណាងឲ្យភាពផូផង់នៃជីវិតផងដែរ ។
កាន់តែច្បាស់ជាងនេះ នៅមានលក្ខណៈពិសេសមួយទៀត ដែលគប្បីត្រូវលើកបង្ហាញនៅទីនេះដែរ ដើម្បីបញ្ជាក់ឲ្យឃើញនិមិត្តរូប ប្រាកដរបស់ចម្លាក់ខាងលើ គឺព្រះនាងតំណាងឲ្យទឹកដែលជាប្រភពនៃជីវិត ។ កុំភ្លេចថា ចំពោះខ្មែរបុរាណ ទឹកគឺជាជីវិត ហើយទីណាមាន ទឹកគឺមានជីវិត ។ ហើយទឹកនៅទីនេះតំណាងដោយរូបសត្វអណ្តើកដែលព្រះនាងជាន់ពីលើជាសក្ខីកម្មស្រាប់ ។ បើតាមប្រសាសន៍របស់អ្នក ស្រុកភូមិចាស់ៗ ពីសម័យដើមគេរមែងតែមកទីនេះបន់ស្រន់អង្វររកព្រះនាង ដើម្បីសូមទឹកភ្លៀងធ្វើស្រែចំការ ដោយមានការបញ្ជូលរូបថែម ទៀតផង (តុលា ១៩៩៤) ។ តែឥឡូវនេះក្រោយពីឆ្នាំ១៩៧០ ប្រពៃណីនេះក៏ត្រូវអាសាបង់ទៅ ។
រួមសេចក្តីមក ការឆ្លាក់រូបព្រះនាងគង្គាដែលប្រថាប់ឈរក្រោមឆ័ត្រ ហើយជើងជាន់លើសត្វអណ្តើក នៅលើប្រអប់ទ្វារនៃប្រាសាទ ដែលអ្នកស្រុកចាត់ទុកថា ជាព្រះនាងស្រីគ្រប់លក្ខណនោះ និងការតាំងឈ្មោះ នៃក្រុមប្រាសាទនេះថា ជាក្រុមប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ បញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ផងដែរអំពីតួនាទី និងសារសំខាន់នៃប្រាង្គប្រាសាទខ្មែរ ដែលបង្កប់នូវអត្ថន័យស៊ីជម្រៅគួរឲ្យយកចិត្តទុកដាក់ជាទីបំផុត ៕ (ម.ត្រាណេ)
ក្រុមប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ ស្ថិតនៅខាងស្តាំ ហើយឆ្ងាយពីដងផ្លូវលំ ទៅកាន់ក្រុមប្រាសាទតាមាន ប្រមាណជា៦០០ម៉ែត្រ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ក្រុមប្រាសាទខាងលើនេះក៏ស្ថិតនៅមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីក្រុមប្រាសាទមួយក្រុមទៀត ដែលមានឈ្មោះថា ក្រុមប្រាសាទរបងរមាស ពោលគឺត្រឹមតែ១០០ម៉ែត្រ នៅទិសត្បូងឆៀងខាងកើតតែប៉ុណ្ណោះ ។ នេះបើតាមការប៉ាន់ស្មានរបស់យើងនៅឆ្នាំ១៩៩៤-១៩៩៥ ក្នុងខណៈ ដែលទីតាំងនៃក្រុមប្រាសាទទាំងនោះ មិនទាន់ត្រូវបានឆ្ការនៅឡើយដោយអភិរក្សដ្ឋានអង្គរ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក អួង វន ។ មាន យើងជាអ្នកទទួលបន្ទុកខាងផ្នែកការពារបេតិកភណ្ឌជាតិ ។
តើឈ្មោះនៃក្រុមប្រាសាទគ្រប់លក្ខណ៍ខាងលើនេះ ដែលជារួមមានសំណង់ស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទបុរាណទាំងអស់ចំនួន៦គឺ K9, K11, K12, K13 និង K16 នោះ មានអត្ថន័យយ៉ាងដូចម្តេច ហើយមានប្រភពមកពីណាដែរ ។
ប្លង់ក្រុមប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខ និង ចម្លាក់នាងយមុនា នៅប្រាសាទ K.10 ឬ F (Cf. Bruno Bruguier, Juliette Lacroix, 2010. Sambor Prei Kuk et le bassin du Tonl– Sap, Guide arch–ologique du Cambodge, Tome II) ជាបឋមអ្វីដែលគួរកត់សម្គាល់ គឺថា តាំងពីបុរាណកាលមក ប្រជាជនខ្មែរដែលរស់នៅតាមភូមិស្រុក ក្នុងព្រះរាជណាចក្រកម្ពុជា ពិសេសក្បែរប្រាសាទបុរាណបាក់បែក បានយកឈ្មោះរបស់មនុស្ស ទេវតា រុក្ខជាតិ ភ្នំ ឬពណ៌ ជាដើម ដើម្បីតាំងឈ្មោះ ឲ្យប្រាសាទយ៉ាង ច្រើនដែលធ្វើឲ្យអ្នកមានការចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង ។ ដូចនេះតាមរយៈការស្រាវជ្រាវក៏ដូចការស៊ើបសួរព័ត៌មានពីអ្នកស្រុកកន្លងមក (១៩៩៣-១៩៩៧) បានឲ្យដឹងថា ឈ្មោះ ប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ខាងលើនេះ មិនមែនជារឿងចៃដន្យកើតឡើងដោយខ្លួឯង ។ ក៏ប៉ុន្តែជាប់ពាក់ ព័ន្ធទៅនឹងជំនឿសាសនាបែបព្រហ្មណ៍និយមទៅវិញ ។ បើនិយាយម្យ៉ាងទៀត ការតាំងឈ្មោះស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ ដូច្នេះហាក់ដូចជាសមស្របទៅនឹង បរិបទវប្បធម៌របស់ប្រជាជនខ្មែររស់នៅទីនោះ ដែលពីមុនបានកាន់លទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា ដើម្បីងាយស្រួល និងសម្គាល់លក្ខណៈរបស់ប្រាង្គ ប្រាសាទទាំងនោះ ស្របតាមនិន្ននាការមនោគមវិទ្យាសាសនា ។ ខាងលើនេះ គឺការប៉ាន់ស្មានក្នុងដំណាក់កាលដំបូង ដែលបន្ទាប់មកក៏ត្រូវ បានគូសបញ្ជាក់តាមរយៈរបកគំហើញខាង បុរាណវិទ្យា គឺរូបចម្លាក់ ។ សូមរំលឹកថា ឈ្មោះប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ គឺជាឈ្មោះសំដៅទៅ លើព្រះអាទិទេព ភេទស្រីមួយអង្គ ដែលគេបានធ្លាក់នៅលើស៊ុមទ្វារថ្មនៃប្រាសាទ K10 ដែលជាប្រាសាទសំខាន់ជាងគេក្នុងបណ្តា ប្រាសាទនានា ដោយមានហោត្រៃពីរ ឆ្វេង ស្តាំ អមសងខាង ។ តួនាទីចម្បងរបស់ប្រាសាទនេះក៏ត្រូវបានបង្ហាញ ឬឆ្លុះបញ្ចាំងតាមរយៈអត្ថបទ សិលាចារឹក ដ៏វែងមួយជាភាសាសំស្ក្រឹតចារលើសសរស្តម្ភខាងជើងនៃប្រាសាទដែលមានមុខបែរទៅទិសខាងកើតដែរ ។ ត្រង់នេះ បើធ្វើការពិចារណា គេនឹងឃើញថា ការតាំងឈ្មោះបែបនេះ ក៏ដោយសារតែចម្លាក់ខាងលើនេះ ដែលតំណាងឲ្យព្រះ នាងយមុនា ឬព្រះនាងគង្គាមកពី ឥណ្ឌាដែលជាទេពធីតានៃទន្លេបឹងបួរប្រកបដោយគុណសម្បត្តិគ្រប់ប្រការ ឬគ្រប់ លក្ខណៈ ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ការតាំងឈ្មោះនៃក្រុមប្រាសាទឥដ្ឋនាសម័យបុរេអង្គរ ខាងលើនេះ ត្រូវបានអនុវត្តន៍ឡើងដោយសារ តែជំនឿលើព្រះបារមីជ័យចេស្តារបស់ព្រះអាទិទេពភេទស្រីដែរ ។ ព្រោះប្រជាជនខ្មែរតាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ តែងតែគោរពបូជា ព្រះអាទិទេពអង្គនេះ ដែលក្រៅពីសោភ័ណភាព ឬសម្រស់ និង ចរិយាសម្បត្តិឥតខ្ចោះរបស់ស្ត្រីភេទ ដែលជាតម្លៃសកលនោះ ព្រះនាងក៏តំណាងឲ្យភាពផូផង់នៃជីវិតផងដែរ ។
កាន់តែច្បាស់ជាងនេះ នៅមានលក្ខណៈពិសេសមួយទៀត ដែលគប្បីត្រូវលើកបង្ហាញនៅទីនេះដែរ ដើម្បីបញ្ជាក់ឲ្យឃើញនិមិត្តរូប ប្រាកដរបស់ចម្លាក់ខាងលើ គឺព្រះនាងតំណាងឲ្យទឹកដែលជាប្រភពនៃជីវិត ។ កុំភ្លេចថា ចំពោះខ្មែរបុរាណ ទឹកគឺជាជីវិត ហើយទីណាមាន ទឹកគឺមានជីវិត ។ ហើយទឹកនៅទីនេះតំណាងដោយរូបសត្វអណ្តើកដែលព្រះនាងជាន់ពីលើជាសក្ខីកម្មស្រាប់ ។ បើតាមប្រសាសន៍របស់អ្នក ស្រុកភូមិចាស់ៗ ពីសម័យដើមគេរមែងតែមកទីនេះបន់ស្រន់អង្វររកព្រះនាង ដើម្បីសូមទឹកភ្លៀងធ្វើស្រែចំការ ដោយមានការបញ្ជូលរូបថែម ទៀតផង (តុលា ១៩៩៤) ។ តែឥឡូវនេះក្រោយពីឆ្នាំ១៩៧០ ប្រពៃណីនេះក៏ត្រូវអាសាបង់ទៅ ។
រួមសេចក្តីមក ការឆ្លាក់រូបព្រះនាងគង្គាដែលប្រថាប់ឈរក្រោមឆ័ត្រ ហើយជើងជាន់លើសត្វអណ្តើក នៅលើប្រអប់ទ្វារនៃប្រាសាទ ដែលអ្នកស្រុកចាត់ទុកថា ជាព្រះនាងស្រីគ្រប់លក្ខណនោះ និងការតាំងឈ្មោះ នៃក្រុមប្រាសាទនេះថា ជាក្រុមប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ បញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ផងដែរអំពីតួនាទី និងសារសំខាន់នៃប្រាង្គប្រាសាទខ្មែរ ដែលបង្កប់នូវអត្ថន័យស៊ីជម្រៅគួរឲ្យយកចិត្តទុកដាក់ជាទីបំផុត ៕ (ម.ត្រាណេ)
